បទវិចារណកថា៖ អភិបាលក្រុង ខ្មែរអាមេរិកដំបូងគេនៅសហរដ្ឋអាមេរិក តើត្រូវអបអរសាទរ ឬមិនត្រូវអបអរសាទរ?
ថ្ងៃទី៣ ខែមករា ឆ្នាំ២០២២ – ទីក្រុងឡូវែលបានធ្វើពិធីស្បថចូលកាន់តំណែងសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាជាប់ឆ្នោត “ថ្នាក់សង្កាត់ និងថ្នាក់រដ្ឋ” បែបកូនកាត់ថ្មីជាលើកដំបូង ជាលទ្ធផលនៃបណ្តឹងទាមទារសិទ្ធិពលរដ្ឋ Hout vs. Lowell ក្នុងឆ្នាំ២០១៧ ។ មានសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាសង្កាត់ ៨ រូប និងសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាថ្នាក់រដ្ឋ ៣ រូប។ ពីមុន សមាជិកក្រុមប្រឹក្សារដ្ឋទាំងអស់ ៩ រូប។ អ្នកកាន់តំណែងបច្ចុប្បន្ន ៦ រូប ត្រូវបានបោះឆ្នោតជ្រើសរើសឡើងវិញ និងសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាសង្កាត់ថ្មី ៥ រូប បានជាប់ឆ្នោត ។ ក្នុងចំណោមសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាទាំង ១១រូប មានខ្មែរអាមេរិកាំង ៣ រូប គឺ៖ លោកសុខារី ចៅ សង្កាត់៧ លោក វាសនា នួន សមាជិកក្រុមប្រឹក្សាសកល និងលោក ប៉ុលរដ្ឋា យ៉ែម សង្កាត់៨។ ពួកគេទាំងអស់គ្នាបោះឆ្នោតជ្រើសរើសអភិបាលក្រុងមួយរូប។ សមាជិកក្រុមប្រឹក្សាសង្កាត់លោកសុខារី ចៅ ត្រូវបានជ្រើសរើសដោយមិត្តរួមការងាររបស់គាត់ជាអភិបាលក្រុងជាលើកដំបូងនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តទីក្រុងឡូវែល និងនៅគ្រប់ទីកន្លែងក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក។ លោក ចៅ ក៏ជាជនជាតិអាមេរិកអាស៊ី ដំបូងគេដែលបានបម្រើការជាអភិបាលក្រុងក្នុងជាប្រវត្តិសាស្ត្ររយៈពេល ១៨៦ ឆ្នាំនៃទីក្រុងឡូវែល។
វាត្រូវបានគេរំពឹងថានឹងមានប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយសំខាន់ៗ នឹងសរសេរផ្សព្វផ្សាយអំពីរឿងដ៍រំជួលចិត្ត អំពីអភិបាលក្រុង ខ្មែរអាមេរិកដំបូងគេ ដែលជាប់ឆ្នោតនៅសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយប៉ុន្មានថ្ងៃបន្ទាប់មក នឹងមានពិធីស្បថចូលកាន់តំណែង។ យ៉ាងណាមិញ ក្នុងនាមជាខ្មែរអាមេរិក និងកាសែតខ្មែរក្នុងស្រុកនៅទីក្រុងឡូវែល អស់រយៈពេលជាង ១០ឆ្នាំមកហើយ កាសែតខ្មែរប៉ុស្តិ៍សហរដ្ឋអាមេរិកពេញចិត្តចាប់យករឿងរ៉ាវនៃព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ខ្លះៗ។
រឿងរ៉ាវនៃភាពជោគជ័យរបស់អភិបាលក្រុងលោក ចៅ កើតឡើងជាមួយនឹងការខកចិត្ត និងខឹងសម្បារយ៉ាងខ្លាំងសម្រាប់សហគមន៍ខ្មែរអាមេរិកនៅទីក្រុងឡូវែលផងដែរ។ សមាជិកក្រុមប្រឹក្សាជាប់ឆ្នោតនៃទីក្រុងឡូវែលត្រូវបានរងសម្ពាធដោយសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាជាន់ខ្ពស់ខ្មែរអាមេរិកម្នាក់ទៀតគឺលោក វាសនា នួន ដែលបានទទួលសំឡេងគាំទ្រច្រើនជាងគេនៅទូទាំងទីក្រុង និងក៍ចង់ធ្វើជាបេក្ខភាពអភិបាលក្រុង ផងដែរ។ ផ្ទុយទៅវិញ ពួកគេបានប្រមូលផ្តុំគ្នាបោះឆ្នោតជ្រើសរើសបេក្ខជនវ័យក្មេង ដែលបានបម្រើការអស់មួយអាណត្តិ ជាអ្នកគ្មានប្រវត្តិចូលរួមជាមួយសហគមន៍ មុនពេលគាត់ឈរឈ្មោះសម្រាប់តំណែងនយោបាយ ប្រហែលជាមានរឿងរ៉ាវដែលទីក្រុងឡូវែល ជ្រើសរើសអភិបាលក្រុងខ្មែរអាមេរិកលើកដំបូង ខណៈរក្សាស្ថានភាពនយោបាយបច្ចុប្បន្ន។ នេះបានធ្វើឲ្យបែកបាក់កាន់តែស៊ីជម្រៅក្នុងសហគមន៍ខ្មែរ។
ក្រុមប្រឹក្សា នួន ជាអ្នកប្រជាធិបតេយ្យជឿនលឿនមួយរូបដែលបានបរិហារយ៉ាងខ្លាំងចំពោះលក្ខខណ្ឌគ្មានដែនកំណត់របស់ក្រុមប្រឹក្សាក្រុងក្នុងទីក្រុងឡូវែល។ លើសពីនេះទៀត គាត់បានគាំទ្រចលនាដើម្បីប្រកាសអំពី “ការរើសអើងជាតិសាសន៍ ថាជាវិបត្តិសុខភាពសាធារណៈ” ត្រូវបានរងការវាយប្រហារដោយក្រុមប្រឹក្សា។ ផ្ទុយទៅវិញ លោក ចៅ បានមានប្រសាសន៍ថា គាត់ “មិនជឿថា ការរើសអើងជាតិសាសន៍ គឺជាវិបត្តិសុខភាព សាធារណៈទេ” រួមជាមួយនឹងសមាជិកក្រុមប្រឹក្សា រីតាម៉ែកសឺ Rita Mercier) ដែលបានគាំទ្រលោក ចៅ ឱ្យធ្វើជាអភិបាលក្រុងផងដែរ។ ការប្រកាសថា ការរើសអើងជាតិសាសន៍ គឺជាវិបត្តិសុខភាពសាធារណៈត្រូវបានលើកឡើងដោយអ្នកតំណាងរាស្ត្រ វណ្ណា ហូវើត (Vanna Howard) និងសមាជិកសភា ឡូរី ត្រាហាន(Lori Trahan) បន្ទាប់ពីវគ្គសវនាការស្តាប់ជាបន្តបន្ទាប់នៅទីក្រុងឡូវែល ដោយមានសក្ខីកម្មពីជនរងគ្រោះនៃការរើសអើង និងអ្នកជំនាញសុខភាព។ ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ លោក ចៅ និង ម៉ែកសឺ នៅតែមិនជឿ។
ជាងនេះទៅទៀត នៅក្នុងការបោះឆ្នោតលើកនេះ សំណួរសន្លឹកឆ្នោតមិនជាប់កាតព្វកិច្ចសម្រាប់អភិបាលក្រុងត្រូវបោះឆ្នោតជាសាធារណៈ ជំនួសឱ្យប្រព័ន្ធបច្ចុប្បន្នដែលសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាជ្រើសរើសអភិបាលក្រុង ត្រូវបានអនុម័តដោយសំឡេង ៧៥% ។ មហាជនបាននិយាយយ៉ាងច្បាស់ទាំងលើសំបុត្ររបស់លោកវាសនា និងសំណួរសន្លឹកឆ្នោត។ អំឡុងពេលយុទ្ធនាការឃោសនាបោះឆ្នោត បេក្ខជនទាំងអស់បានប្តេជ្ញាថា ពួកគេនឹងគាំទ្រសំណួរសន្លឹកឆ្នោត ប្រសិនបើវាត្រូវបានអនុម័ត ប៉ុន្តែសកម្មភាពពួកគេគឺផ្ទុយ។ ដោយសារតែវាមិនជាប់កាតព្វកិច្ច ស្របច្បាប់ ក្រុមប្រឹក្សាមិនចាំបាច់ធ្វើតាមទេ ដូច្នេះពួកគេបោះឆ្នោតជ្រើសរើសអភិបាលក្រុងតាមជម្រើសផ្ទាល់ខ្លួន ដោយមិនអើពើនឹងឆន្ទៈសាធារណៈជន។
ដើម្បីឱ្យច្បាស់លាស់ ទីក្រុងឡូវែលគ្រប់គ្រងដោយអ្នកគ្រប់គ្រងទីក្រុង ខណៈអភិបាលក្រុងធ្វើជាប្រធានក្រុមប្រឹក្សា និងកិច្ចប្រជុំគណៈកម្មាធិការសាលា។ តំណែងអភិបាលក្រុងគឺគ្រាន់តែជាតំណែងពិធីការតែប៉ុណ្ណោះ។
ជាមួយនឹងភាពស្មុគស្មាញនៃដំណើរការជ្រើសរើសអភិបាលក្រុង ចៅ មិនមានន័យថា លោក ចៅ នឹងមិនធ្វើការងារបានក្នុងនាមល្អជាអភិបាលក្រុងនោះទេ។ តាមសាវតារបស់គាត់ កាសែតខ្មែរប៉ុស្តិ៍សហរដ្ឋ អាមេរិកបានដឹងថា គាត់បានចូលរៀននៅសាលា Phillip Academy តាមរយៈអាហារូបករណ៍ បន្ទាប់មកទៅមហាវិទ្យាល័យ Macalester នៅ St. Paul, Minnesota; ផងដែរ តាមរយៈអាហារូបករណ៍ដែលគាត់បានសិក្សាផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ។ ក្រមសីលធម៌ការងាររបស់គាត់ត្រូវបានបណ្តុះ បណ្តាលតាំងពីដំបូងក្នុងជីវិតគាត់ ហើយគាត់បានខិតខំប្រឹងប្រែងអំឡុងពេលអាណត្តិដំបូងរបស់គាត់ជាក្រុមប្រឹក្សា។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ សមត្ថភាពរបស់គាត់ក្នុងការប្រមូលផ្តុំ ជំរុញលើកទេកចិត្ត និងបម្រើសហគមន៍នៅតែជាសំណួរនៅឡើយ ដូចបានបង្ហាញដោយការពិតថា គាត់ត្រូវបានជ្រើសរើសដោយ ៧៥៨ សម្លេង នៅក្នុងសង្កាត់លេខ៧របស់គាត់។ ស្រុកមួយដែលមានអ្នកបោះឆ្នោត ៤៥% ដើមកំណើតខ្មែរដែលមកទីក្រុងឡូវែល។ ទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៨០ ក្នុងនាមជាជនភៀសខ្លួនសង្រ្គាមពីរបបប្រល័យពូជសាសន៍ លោក ចៅ និងក្រុមគ្រួសារក៏មានរឿងរ៉ាវដូចគ្នាដូចគ្នាដែរ ប៉ុន្តែប្រជាជនខ្មែរមិនអាចយល់ពីការមិនដឹងរបស់សុខារី ចៅ ចំពោះភាពអយុត្តិធម៌ក្នុងមាតុភូមិនោះទេ បើទោះបីជាអ្នកបោះឆ្នោតមូលដ្ឋានរបស់គាត់យកចិត្តទុកដាក់យ៉ាងជ្រាលជ្រៅអំពីសិទ្ធិមនុស្ស និងការតស៊ូដើម្បីការបោះឆ្នោតដោយសេរីភាព និងយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជាក៏ដោយ។
ដូច្នេះ រឿងជោគជ័យរបស់អភិបាលក្រុងខ្មែរអាមេរិកាំងដំបូងគេនៅសហរដ្ឋអាមេរិក មិនមែនជាការអបអរសាទរសម្រាប់សហគមន៍កម្ពុជានោះទេ ដោយសារតែដំណើរការបោះឆ្នោតអភិបាលក្រុងអយុត្តិធម៌ បន្ថែមពីលើលោក ចៅ មិនទាន់ចែករំលែកតម្លៃដូចគ្នាដែលសហគមន៍ខ្មែរយកចិត្តទុកដាក់បំផុត។ លោកចៅ បានស្ងៀមស្ងាត់អំពីការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា ជារបបដឹកនាំដោយអតីតមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម ហ៊ុន សែន ដែលកាន់អំណាចតាំងពីឆ្នាំ១៩៨៥។ លោក ហ៊ុន សែន បានធ្វើឲ្យយោធាបម្រើបក្សរបស់ខ្លួន ប្រើស្ថាប័នតុលាការជាអាវុធ ដើម្បីគាបសង្កត់បក្សប្រឆាំង បំភិតបំភ័យអ្នកបោះឆ្នោត បំបិទមាត់សកម្មជនសិទ្ធិមនុស្ស និងបិទប្រព័ន្ធសារព័ត៌មានសេរី។
ជាងនេះទៅទៀត ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនៅទីក្រុងឡូវែល មានហេតុផលមិនទុកចិត្តលោក ចៅ ជាពិសេសនៅពេលដែលលោក ចៅ បង្ហាញទាំងស្រុងនូវការគ្មានចិត្តមេត្តា គ្មានស្មារតី នៅពេលដែលលោកបានផ្តល់អនុសាសន៍សំអាងលើអ្នកបញ្ចុះបញ្ចូលរបស់លោក ហ៊ុន សែន និងសមាជិកគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដែលបានជួយលោក ហ៊ុន សែន ឲ្យកាន់អំណាចក្រោយរដ្ឋប្រហារបង្ហូរឈាមរបស់លោកនៅឆ្នាំ១៩៩៧ និងបានបន្តរបបគាបសង្កត់របស់គាត់អស់រយៈពេល ៣៧ ឆ្នាំ។
ការប្រមូលផ្តុំគ្នាធ្វើការតវ៉ាពីរលើក ត្រូវបានធ្វើឡើងនៅមុខសាលាក្រុងឡូវែល ដើម្បីគាំទ្រសមាជិកក្រុមប្រឹក្សា នួន ធ្វើជាអភិបាលក្រុង ជាអ្នកទទួលបានសំឡេងគាំទ្រច្រើនជាងគេនៅក្នុងទីក្រុង និងបេក្ខជនដែលគាំទ្រសិទ្ធិមនុស្ស។ ក្រុមតវ៉ាឈ្មោះថា “គណៈកម្មាធិការដើម្បីយុត្តិធម៌សម្លេងឆ្នោត” បានថ្លែងថា “អ្នកបោះឆ្នោត៦១៥៦សម្លេងរបស់យើងត្រូវតែមានការយកចិត្តទុកដាក់”។ មនុស្សជិតពីររយនាក់បានធ្វើបាតុកម្មតវ៉ានៅក្នុងខែធ្នូ និងបន្ទាប់មកទៀត នៅថ្ងៃអាទិត្យទី២ ខែមករា មួយថ្ងៃមុនពេលក្រុមប្រឹក្សាបោះឆ្នោតជ្រើសរើសអភិបាលក្រុង លោក វាសនា បានថ្លែងអំណរគុណដល់មហាជន និងបាននិយាយថាគាត់មិនមានសំឡេងគ្រប់គ្រាន់ពីសមាជិកក្រុមប្រឹក្សា ដូច្នេះគាត់បានដកបេក្ខភាពរបស់គាត់ចេញពីការប្រកួតប្រជែង។
នៅទីបំផុត ការជ្រើសរើសលោក ចៅ ជាអភិបាលក្រុងមានដើមកំណើតអាស៊ី អាមេរិកដំបូងគេនៅទីក្រុងឡូវែល និងជាអភិបាលក្រុងខ្មែរ អាមេរិកដំបូងគេនៅសហរដ្ឋអាមេរិក គឺជាពេលជាប្រវត្តិសាស្ត្រសម្រាប់សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រ។ យ៉ាងណាមិញ តើទីក្រុងឡូវែលពិតជាត្រៀមខ្លួនរួចជាស្រេចដើម្បីទទួលយកការផ្លាស់ប្តូររីកចម្រើនដែលទីក្រុងត្រូវការ ដើម្បីឆ្លើយតបនឹងបញ្ហាប្រឈមពិតប្រាកដដែរឬទេ? នៅក្នុងគម្របសៀវភៅប្រវត្តិសាស្រ្តដ៏ត្រចះត្រចង់នេះ ពោរពេញទៅដោយការបរាជ័យរបស់ទីក្រុងឡូវែលក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាប្រឈមសំខាន់ៗទាក់ទងនឹងបញ្ហាភាពចម្រុះក្នុងប៉ុន្មានទសវត្សរ៍ចុងក្រោយនេះ។ បន្ទាប់ពីការប្រឈមនឹងបណ្តឹងតវ៉ាលើការបោះឆ្នោត ការអនុវត្តការងារក្នុងទីក្រុងឡូវែលទទួលបានសវនកម្មពីរដង ហើយក្រុងឡូវែលបានបរាជ័យយ៉ាងលំបាក។ អភិបាលក្រុង ចៅ និងសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាសង្កាត់ថ្មីបានទទួលមរតកពីបញ្ហាលំបាកនេះដើម្បីដោះស្រាយ។ វាត្រូវបានគេសង្កេតមើលពីរបៀបដែលសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាទើបជាប់ឆ្នោតថ្មីអាចរួមដៃគ្នាដើម្បីប្រែក្លាយទីក្រុងឡូវែលទៅជាទីក្រុងទំនើបមួយ មានឱកាសស្មើភាព និងយុត្តិធម៌សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋទាំងអស់គ្នា ជាសញ្ញាភ្លឺចែងចាំង ក្រោកឈរឡើងសម្រាប់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅទីក្រុងឡូវែល និងនៅគ្រប់ទីកន្លែងក្នុងពិភពលោក។ នៅអាណត្តិក្រុមប្រឹក្សាឆ្នាំ២០២២ ដល់ឆ្នាំ ២០២៣ នេះ គឺជាអាណត្តិគួរឲ្យកត់សម្គាល់ ដែលមានជនជាតិខ្មែរអាមេរិក ៣ រូបបម្រើការរួមគ្នានៅក្នុងក្រុមប្រឹក្សា។ វាជាប្រវត្តិសាស្ត្រ ទោះបីជាមានការខ្វែងគំនិតគ្នាក៏ដោយ។ អំណាចក្នុងការផ្លាស់ប្តូរទីក្រុងឡូវែលគឺស្ថិតនៅកម្រិតខ្ពស់បំផុត ប្រសិនបើពួកគេអាចធ្វើការជាមួយគ្នា។
