ដោយ ជិន វិសាល, អនុបណ្ឌិតសុខភាពសាធារណៈ ( ដាក់រូបថត ជិន វិសាល ) ១៥ កុម្ភៈ ២០១៤
ជម្ងឺបាក់ស្បាត ឬ ចាញ់ច្រាប គឺជា បញ្ហាសុខភាពសាធារណៈមួយ ដែលមនុស្សគ្រប់វ័យត្រូវស្វែងយល់ និង យកចិត្តទុកដាក់ ។ នៅពេលរំលឹកដល់បញ្ហាសុខភាព មនុស្សម្នាក់ៗ នឹកឃើញត្រឹមតែការមានកាយសម្បទាល្អ ឬ រាងកាយ ដែលរួចផុតពីជម្ងឺតម្កាត់ផ្សេងៗ ដែលញាំញីរាងកាយប៉ុណ្ណោះ ។ ពួកគេកម្រនឹកឃើញដល់បញ្ហាសុខភាពផ្លូវចិត្តណាស់ កុំថាឡើយនឹកឃើញដល់ជម្ងឺបាក់ស្បាត ។
សុខភាពល្អ មិនមែនមានន័យត្រឹមតែការមានសុខភាពរាងកាយល្អប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែរាប់បញ្ចូលទាំងការមានសុខភាពផ្លូវចិត្តល្អផងដែរ ។ កាលពីឆ្នាំ ១៩៤៦ អង្គការសុខភាពពិភពលោក បានកំណត់និយមន័យ សុខភាព ថាជា “ស្ថានភាពនៃសុខុមាលភាពពេញបរិបូណ៌ ទាំងផ្លូវកាយ ផ្លូវចិត្ត និង សុខុមាលភាពសង្គម ហើយមិនមែនត្រឹមតែភាពគ្មានជម្ងឺ ឬ ពិការភាពប៉ុណ្ណោះទេ” ។ និយមន័យនេះនៅតែមានសុក្រិតភាព និង គ្មានការកែប្រែម្តងណាសោះរហូតមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន ។ ជាការពិតណាស់ ទាល់តែកត្តារួមផ្សំទាំងបីនេះល្អ ទើបអាចចាត់ទុកមនុស្សម្នាក់ថាមានសុខភាពល្អ និង រស់នៅប្រកបដោយសេចក្តីរីករាយ ។ ដូច្នេះការយកចិត្តទុកដាក់ថែទាំសុខភាពផ្លូវចិត្ត ជាពិសេសជម្ងឺបាក់ស្បាត គឺជាកតព្វកិច្ច ដែលមនុស្សគ្រប់គ្នាត្រូវយកចិត្តទុកដាក់ ឲ្យដូចជាការថែទាំសុខភាពរាងកាយដែរ ។
ការមិនដឹង ឬ មិនទទួលស្គាល់ជម្ងឺបាក់ស្បាត ថាជា បញ្ហាសុខភាព បានចោទជាបញ្ហាដល់បុគ្គលផ្ទាល់ខ្លួន ដល់គ្រួសារ និង សង្គមទាំងមូល ។ មានមនុស្សតិចតួចណាស់ ដែលធ្លាប់ឮ ឬ ស្គាល់ជម្ងឺបាក់ស្បាត ។ ដូច្នេះយើងគួរស្វែងយល់អំពីជម្ងឺនេះ និង បញ្ហាផ្លូវចិត្តដទៃទៀត ហើយជួយផ្សព្វផ្សាយ អប់រំក្រុមគ្រួសារ និង សហគមន៍របស់យើង ឲ្យយល់ដឹងកាន់តែច្រើនថែមទៀត ។
យើងខ្ញុំនឹងនាំយកមកផ្តល់ជូនប្រិយមិត្តអ្នកអាននូវព័ត៌មានថ្មីៗ និង លទ្ធផលនៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវនានា ពាក់ព័ន្ធនឹងជម្ងឺបាក់ស្បាត វិធីព្យាបាល និង ការថែទាំមួយចំនួន ដែលអ្នកឯកទេសចិត្តសាស្ត្រ និង គ្រូពេទ្យផ្នែកផ្លូវចិត្តនៅលើពិភពលោក កំពុងអនុវត្តសព្វថ្ងៃ ។ លើសពីនោះទៀត យើងខ្ញុំក៏លើកយកមកពិភាក្សាផងដែរនូវវិធីព្យាបាលរោគផ្លូវចិត្ត តាមប្រពៃណីបុរាណមួយចំនួន សម្រាប់មិត្តអ្នកអានពិចារណាថ្លឹងថ្លែង និង ទាញសេចក្តីសន្និដ្ឋានដោយខ្លួនឯង ។
តាមន័យទូទៅ ពាក្យថា បាក់ស្បាត ឬ ចាញ់ច្រាប គឺជាស្ថានភាព ដែលបុគ្គលម្នាក់មិនអាចប្រឈមមុខ ឬ ធ្វើសកម្មភាពអ្វីមួយកើត នៅចំពោះមុខហេតុការណ៍ ឬ ព្រឹត្តិការណ៍ដ៏ភ័យរន្ធត់មួយ ដែលមានលក្ខណៈស្រដៀងគ្នានឹងហេតុការណ៍ ដែលគាត់ធ្លាប់បានជួបប្រទះកាលពីពេលមុន ។ ហេតុការណ៍ដ៏តក់ស្លុតនោះអាចជាគ្រោះថ្នាក់ធម្មជាតិ ឬ ហេតុការណ៍បង្កឡើងដោយមនុស្ស ។ ជាឧទាហរណ៍ ប្រសិនបើគាត់ធ្លាប់ជួបប្រទះគ្រោះថ្នាក់រថយន្ត ដែលបង្កឲ្យគាត់មានរបួសធ្ងន់ធ្ងរ គាត់ក៏មិនហ៊ានបើកបរ ឬ ជិះរថយន្តទៀត ដោយសារគាត់យល់ថា គ្រោះថ្នាក់រថយន្តអាចនឹងកើតឡើងជាថ្មីទៀតដល់រូបគាត់ ។ ជនជាតិខ្មែរនិយមប្រើពាក្យប្រដូច ថា “ឆ្មាធ្លាប់ត្រូវទឹកក្តៅ ទោះបីឃើញទឹកត្រជាក់ក៏វាគិតថាជាទឹកក្តៅដែរ” ហើយវាក៏នឹងដើរចៀសឲ្យឆ្ងាយពីទឹកនោះ ។
វិជ្ជាពេទ្យបស្ចឹមប្រទេស បានប្រើពាក្យថា PTSD ដើម្បីសម្គាល់ជម្ងឺ បាក់ស្បាត ។ ពាក្យទាំងនេះមានន័យថា បញ្ហាសុខភាព បង្កមកពីការតានតឹងអារម្មណ៍ ក្រោយព្រឹត្តិការណ៍ដ៏រន្ធត់មួយ ។ នៅក្នុងបរិបទនេះ ជម្ងឺបាក់ស្បាត គឺជា បញ្ហាថប់បារម្ភមួយប្រភេទ ដែលបុគ្គលម្នាក់បានទទួលរងបទពិសោធន៍ នៃព្រឹត្តិការណ៍ប៉ះទង្គិចផ្លូវចិត្តម្តងហើយម្តងទៀត រួមផ្សំទាំងការពិបាកចិត្ត, ការយល់សប្តិអាក្រក់ឬមមាល, ការនឹកឃើញឡើងវិញដុំៗ ដែលកើតឡើងក្រោយហេតុការណ៍ នៃការរំលោភផ្លូវភេទ, ព្រឹត្តិការណ៍ ដែលគម្រាមកំហែងដល់អាយុជីវិត, ការរងរបួសធ្ងន់ធ្ងរ ឬ គ្រោះធម្មជាតិ ។
តើជម្ងឺបាក់ស្បាតគឺជាអ្វី ?
ការមានអារម្មណ៍ភ័យខ្លាច ឬ ខឹងសម្បារ នឹងហេតុការណ៍មួយ ឬ មនុស្សណាម្នាក់ ដែលបុគ្គលនោះបានជួបប្រទះ គឺជាអារម្មណ៍កើតឡើងតាមធម្មជាតិ ។ បើគ្មានអារម្មណ៍ទាំងនោះទេ នោះមនុស្សម្នាក់នឹងក្លាយទៅជាគ្រឿងយន្ត ។ ប៉ុន្តែ ប្រសិនបើអារម្មណ៍នោះកើតឡើង ហើយស្ថិតនៅរយៈពេលច្រើនសប្តាហ៍ ឬ ច្រើនខែជាប់គ្នា ពេលនោះលោកអ្នកគួរទៅជួបពិគ្រោះជាមួយគ្រូពេទ្យឯកទេស ។ បុគ្គលនោះប្រហែលមានបញ្ហាជម្ងឺបាក់ស្បាត ឬ ចាញ់ច្រាប ។ យោងតាមវិជ្ជាស្ថានជាតិ នៃជម្ងឺផ្លូវចិត្ត (NIMH) ជម្ងឺបាក់ស្បាត គឺជាជម្ងឺផ្លូវចិត្តមួយប្រភេទ ។ លោកអ្នកអាចកើតជម្ងឺបាក់ស្បាតក្រោយពីបានរស់នៅ ឬ បានឃើញផ្ទាល់ភ្នែក នូវព្រឹត្តិការណ៍ដ៏គ្រោះថ្នាក់មួយ ដូចជា សង្គ្រាម ព្យុះសង្ឃរា ឬ គ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរ ។ ជម្ងឺបាក់ស្បាត ធ្វើឲ្យលោកអ្នកបន្តមានអារម្មណ៍តានតឹង និង ភ័យខ្លាច ទោះបីហេតុការណ៍គ្រោះថ្នាក់នោះ បានរំលងផុតបាត់ទៅហើយក៏ដោយ ។ ជម្ងឺនេះប៉ះពាល់ដល់ជីវិតរបស់លោកអ្នក និង មនុស្សនៅក្បែរលោកអ្នក ទាំងមនុស្សនៅក្នុងរង្វង់គ្រួសារ និង មនុស្សធ្វើការងារជាមួយ ។ ប្រសិនបើលោកអ្នកមានជម្ងឺបាក់ស្បាត លោកអ្នកអាចទទួលបានការព្យាបាល និង មានអារម្មណ៍ធម្មតាឡើងវិញ ។
តើនរណាខ្លះអាចកើតជម្ងឺបាក់ស្បាត ?
ជម្ងឺបាក់ស្បាត អាចកើតលើមនុស្សគ្រប់ភេទ និង គ្រប់វ័យ ។ កុមារតូចៗក៏អាចកើតជម្ងឺបាក់ស្បាតដែរ ។ ទោះបីលោកអ្នកមិនទទួលរងការឈឺចាប់ដោយផ្ទាល់ ក៏លោកអ្នកអាចកើតជម្ងឺបាក់ស្បាតដែរ ឧទាហរណ៍ លោកអ្នកឃើញមិត្តភក្តិ ឬ សមាជិកគ្រួសារទទួលរងការធ្វើទារុណកម្មលើរាងកាយ ។ ទិដ្ឋភាពដ៏សាហាវនោះ ចេះតែបន្តលេចឡើងនៅក្នុងខួរក្បាល និង អារម្មណ៍របស់លោកអ្នកមិនឈប់ឈរ ប្រៀបដូចជាខ្សែភាពយន្ត ដែលលោកអ្នកបានទស្សនា ហើយបន្តរូបភាពនៃសកម្មភាពនៅក្នុងខួរក្បាលជានិច្ច ដូច្នោះដែរ ។ ចំណុចខុសគ្នាគឺនៅត្រង់ថា ទិដ្ឋភាពនៅក្នុងខ្សែភាពយន្ត ទោះបីអាក្រក់ សហាវយ៉ាងណា ក៏វាមិនបានបន្លាច ឬ បង្អាក់រាល់ការសម្រេចចិត្ត ឬ សកម្មភាពរបស់លោកអ្នកដែរ ព្រោះខួរក្បាលរបស់លោកអ្នកចេះទាត់ចោល ឬ មិនខ្វល់ចំពោះទិដ្ឋភាពនៅក្នុងខ្សែភាពយន្តនោះ ព្រោះវាមិនមែនជាការពិត ។ ចំណែកទិដ្ឋភាពនៃព្រឹត្តិការណ៍ ដែលបានកើតឡើងក្នុងឆាកជីវិតផ្ទាល់របស់លោកអ្នកវិញ វាចេះតែតាមមកលងរំខានដល់សកម្មភាពរបស់លោកអ្នក ធ្វើឲ្យលោកអ្នករួញរា ខ្លាចរអារ ។
កត្តាចូលរួមបង្កឲ្យកើតជម្ងឺបាក់ស្បាត
ការរស់នៅក្នុងស្ថានភាពមួយ ឬ ការបានជួបប្រទះព្រឹត្តិការណ៍មួយ ដែលបណ្តាលឲ្យអ្នកមានអារម្មណ៍មួរម៉ៅ ឬ ធ្វើឲ្យអ្នករងគ្រោះថ្នាក់ អាចបង្កឲ្យកើតជម្ងឺបាក់ស្បាត ។ ស្ថានភាពចូលរួមបង្កឲ្យកើតជម្ងឺបាក់ស្បាតមានដូចជា បុគ្គលនោះគឺជាជនរងគ្រោះផ្ទាល់ ឬ បានឃើញផ្ទាល់នឹងភ្នែកនូវអំពើហិង្សា, មរណភាព ឬ ជម្ងឺធ្ងន់ធ្ងររបស់មនុស្សជាទីស្រឡាញ់ណាម្នាក់, ឆ្លងកាត់សង្គ្រាម ឬ ចូលរួមក្នុងចម្បាំងនៅសមរភូមិដោយផ្ទាល់, គ្រោះថ្នាក់រថយន្ត ឬយន្តហោះផ្ទុះធ្លាក់, គ្រោះធម្មជាតិដូចជាខ្យល់ព្យុះកំបុតត្បូង ខ្យល់គួច ឬ ភ្លើងឆេះ, អំពើឧក្រិដយ៉ាងសាហាវ ដូចជាអំពើប្លន់ ឬ បាញ់សម្លាប់ ។ មានហេតុការណ៍ផ្សេងទៀតជាច្រើនដែលអាចបណ្តាលឲ្យកើតជម្ងឺបាក់ស្បាត ។ ដូច្នេះ វិធីដ៏ប្រសើរបំផុត សូមអ្នកអញ្ជើញទៅជួបគ្រូពេទ្យដើម្បីពិគ្រោះយោបល់ ប្រសិនបើអ្នកមានបញ្ហារំខានអារម្មណ៍របស់អ្នក ឬ មនុស្សណាម្នាក់ដែលអ្នកចង់ជួយ ។
វិធីសម្គាល់ជម្ងឺបាក់ស្បាត
វេជ្ជបណ្ឌិតរបស់អ្នកអាចជួយអ្នកបាន ។ សូមទូរសព្ទ ឬ ទៅជួបវេជ្ជបណ្ឌិតរបស់អ្នកដោយផ្ទាល់ប្រសិនបើអ្នកមានបញ្ហាណាមួយដូចជា មានសុបិន្តអាក្រក់, នឹកឃើញឡើងវិញនូវហេតុការណ៍អាក្រក់ ឬ មានអារម្មណ៍ថាព្រឹត្តិការណ៍ដ៏រន្ធត់មួយនោះហៀបនឹងកើតឡើងជាថ្មីម្តងទៀត, កើតមានគំនិតដ៏គួរឲ្យខ្លាចជាច្រើនដែលអ្នកមិនអាចត្រួតត្រាបាន, ចៀសឆ្ងាយពីទីកន្លែង ឬ វត្ថុដែលរំលឹកដល់ហេតុការណ៍ដែលអ្នកធ្លាប់ជួបប្រទះ, បារម្ភច្រើន, មានវិប្បដិសារី, ស្រងូតស្រងាត់, មានអារម្មណ៍ឯកោ, ដេកមិនលក់, ឆ្លេឆ្លា, ខឹងច្រឡោត ឬ នឹកគិតចង់ធ្វើបាបរាងកាយខ្លួនឯង ឬ អ្នកដទៃ ។ ចំណែកកុមារ ដែលមានជម្ងឺបាក់ស្បាតបង្ហាញអាការៈរោគខុសប្លែកពីមនុស្សពេញវ័យ ដូចជា បង្ហាញអាក្បកិរិយាដូចជាកាលពីនៅអាយុក្មេង, មិនអាចនិយាយចេញ, ត្អូញត្អែរថាចេះតែចុកពោះ ឬ ឈឺក្បាល, បដិសេធមិនព្រមទៅកន្លែងផ្សេងៗ ឬ ចូលរួមលេងជាមួយនឹងមិត្តភក្តិដទៃទៀត ។
តើជម្ងឺបាក់ស្បាតចាប់ផ្តើមនៅពេលណា ?
មនុស្សម្នាក់ៗកើតមានជម្ងឺបាក់ស្បាតនៅពេលខុសៗគ្នា ។ សញ្ញានៃជម្ងឺបាក់ស្បាតចាប់ផ្តើមភ្លាមៗបន្ទាប់ពីព្រឹត្តិការណ៍ដ៏រន្ធត់មួយ រួចហើយវាក៏បន្តមានជាប់រហូតទៅ ។ មនុស្សខ្លះទៀតចាប់ផ្តើមមានសញ្ញាថ្មី ឬ សញ្ញាធ្ងន់ធ្ងរបន្ថែមទៀត នៅក្នុងរយៈពេលច្រើនខែ ឬ ច្រើនឆ្នាំក្រោយមក ។
តើអ្នកជម្ងឺបាក់ស្បាតអាចជាសះស្បើយរបៀបណា ?
វេជ្ជបណ្ឌិត ឬ អ្នកឯកទេសផ្នែកផ្លូវចិត្ត ដែលមានបទពិសោធន៍ ខាងព្យាបាលមនុស្សមានជម្ងឺបាក់ស្បាត អាចជួយអ្នកបាននៅក្នុងបញ្ហានេះ ។ វិធីព្យាបាលអាចរួមបញ្ចូលទាំង វិធីព្យាបាលដោយ “ការបណ្តោយឲ្យអ្នកជម្ងឺរៀបរាប់រឿងរ៉ាវ”, ការប្រើថ្នាំពេទ្យ ឬ វិធីរួមផ្សំចម្រុះនៃវិធីទាំងពីរខាងដើម ។ ការព្យាបាលអាចត្រូវចំណាយពេលចាប់ពី ៦ ទៅ ១២ សប្តាហ៍ ។ មនុស្សខ្លះត្រូវការរយៈពេលវែងជាងនោះ ។ វិធីព្យាបាលមិនមែនសុទ្ធតែដូចគ្នាសម្រាប់មនុស្សគ្រប់គ្នានោះទេ ។ វិធីព្យាបាលដែលកបនឹងជម្ងឺរបស់អ្នក អាចនឹងមិនកបជាមួយនឹងមនុស្សផ្សេងទៀត ។ ការផឹកស្រា ឬ ប្រើគ្រឿងញៀនផ្សេងៗ នឹងមិនជួយបន្ធូរបញ្ហាជម្ងឺបាក់ស្បាតឡើយ ហើយជួនកាលវាអាចនឹងបង្កឲ្យបញ្ហានោះកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរឡើងក៏មាន ។ (នៅមានត)
